پالونیا (Paulownia spp) تهدیدی برای باغات چای ایران تهیه و تنظیم: محمدجواد گل محمدی در طی فعالیت انسان بر روی کره زمین، تغییرات زیادی در زمین بوجود آمده که منشاء انسانی دارد. انسانها چه عمدی و چه غیرعمدی، به دلایلی چون مهاجرت، حمل و نقل و تجارت، در حال پراکنش گونه هایی هستند که قبلاً به علت وجود موانعی چون اقیانوس ها، کوه ها، رودخانه ها و شرایط نامساعد آب و هوایی پراکنده نمی شدند. یکی از نتایج پراکنش گونه ها، افزایش تعداد مهاجمان زیستی است. مهاجمان زیستی گونه هایی بیگانه (غیربومی) هستند که ورود آنها از طریق تاثیر بر تنوع زیستی باعث خسارت اقتصادی، محیطی یا آسیب به سلامت انسان می شود. در گذشته بیشتر نگران پراکنش غیرعمدی گونه های غیر بومی بودیم، ولی مدتی است که پراکنش عمدی این گونه گیاهان، که از آن به عنوان بیوتروریسم گیاهی یاد می شود، به یکی از دغدغه های مهم تبدیل شده است. وارد کردن گیاه آزولا (Azolla spp.)، سنبل آبی (Eichhornia crassipes) به ایران باعث نابودی برخی شالیزارها، مردابها، کانال های آب، مشکلات زیست محیطی برای آبزیان در رودخانه ها و دریا شده است. مطمئنا این گیاهان و نمونه آنها که در کشوری تهدید به حساب می آیند ممکن است در خاستگاه بومی خود فواید زیادی از نظر تولید کود، زینتی، چوب و... داشته باشد اما وقتی برخی گیاهان از خاستگاه اصلی به زیستگاه های جدید وارد می شوند بصورت موفقیت آمیز مستقر و گسترش می یابند و به مناطق جدیدی که قبلاً گیاهان بومی وجود داشتند، توسعه یافته و آن گونه را حذف و بیرون کنند. پالونیا گیاهی از خانواده پالونیاسه ( Paulowniaceae) و دارای گونه های زیادی است که سه گونه P. fortune، P.tomentosa و P. elongate در شمال کشور بصورت غیرقانونی توصیه برای کشت شده است. پالونیا بومی چین است که قدمتی دو هزار ساله دارد. این گیاه دارای برگهایی بزرگ و پهن با عرض 80 سانتیمتر است. مسیر فتوسنتزی این گیاه 4 کربنه است و دارای قدرت زیادی در جذب نور، آب و مواد غذایی نسبت به گیاهان مثل چای و بسیاری از گیاهان دیگر است. این گیاه غیربومی ایران که در چند سال اخیر با هدف رشد سریع درخت و تولید چوب، بدون توجه به نیاز آبی و پیامدهای درازمدت آن از نظر تهاجمی و ایجاد خسارات جبران ناپذیر در آینده، وارد ایران شده است. ایران خود دارای گونه های متنوعی است که جزء بهترین و سازگارترین گونه ها هستند در صورتیکه گیاه پالونیا با شرایط ویژه تهاجمی و از بین برنده سایر گیاهان بومی و مستقر شده، توسط عدهای خواسته یا ناخواسته تکثیر می شود و در مناطق مختلف کشت شده است که باعث فاجعه بزرگتری از آزولا، سنبل آبی و... در انتظار منابع طبیعی و بسیاری از باغات از جمله باغات چای می باشد. گونه های چون پالونیا در زیستگاه اصلی خود نیز حالت تهاجمی دارند ورود و رشد این گیاهان در زیستگاه جدید که شرایط رشدی نیز برای آنها فراهم باشد و از طرف دیگر دشمن و رقیب طبیعی هم نداشته باشند مطمئناً به صورت یک گیاه مهاجم در منطقه جدید در خواهد آمد و زیست بوم آن منطقه را تهدید می کند. پالونیا گیاهی با قدرت تهاجمی بالا، ریشه های عمیق و تولید بذر فراوان است که وجود آن در مناطق مختلف ایران تهدید جدی و خطرناک می باشد. اخیراً برخی از مروجان و کارشناسان ناآگاه تبلیغ گسترده ای در مورد فواید این گیاه از جمله زراعت و تولید چوب ذکر کرده اند اما واقعیت این است گیاهی با قدرت تهاجمی و جایگزینی پالونیا در آینده تنوع زیستی ما را با اخلال مواجه خواهد کرد و در ادامه تهدیدی برای امنیت غذایی است. این درخت رفتار غیرقابل پیش بینی داشته و خطر مهاجم پذیری آن در شمال کشور چندین برابر مناطق دیگر است. این گیاه ظرفیت بالایی در جذب نور، آب و مواد غذایی دارد و رقیب اصلی برای منابع طبیعی، باغات، بخصوص باغات چای می باشد حتی در صورت رشد حذف این گیاه از ریشه بسیار سخت بوده و بخش عظیمی از خاک را در احاطه خود داشته که این باعث حذف گیاهان اطراف این درخت تنومند خواهد شد. کشت مخلوط در باغات چای برای گیاهان بومی نیز توصیه نمی گردد اما ورود پالونیا به باغات چای حتی در حاشیه باغات باعث حذف گیاه چای در آینده شده و در صورت مهاجم شدن (که احتمال آن طبق بررسی ها بسیار زیاد است) هزینه هنگفتی از طریق دولت صرف شود تا گیاه پالونیا حذف گردد. آزولا نمونه بارزی از حمایت های برخی از کارشناسان و مروجان ناآگاه از وضعیت تهاجمی این گیاه بود هر چند به عنوان گیاهی با قابلیت کود نیتروژنه و کمپوست وارد ایران شد اما به معظل بزرگی تبدیل شد که بعد از گذشت چند سال هنوز هزینه ها و تهدیداش ادامه دارد. با توجه به میزان بارندگی سالیانه (1300 میلیمتر) در گیلان و بخشی از مازندران که کشت چای در آن انجام می شود و بیش از 90 درصد کشت بصورت دیم است کشت پالونیا در باغات چای (چه درون باغ بصورت کشت مخلوط و چه در حاشیه باغ) مناسب و به صلاح نبوده و برای حفظ بیش از 20 هزار هکتار باغ چای فعال نیاز بر این است از ورود و گسترش تولید و کشت گیاهان مهاجم چون پالونیا در ایران جلوگیری شود و به چایکاران در خصوص تهاجمی بودن و تولید، توزیع و کشت غیرقانونی این گیاه که منجر به تهدید برای باغات چای و حتی محیط زیست اطلاع رسانی گردد تا برخی به دلیل منفعت طلبی شخصی، کشاورزی و محیط زیست یک منطقه و کشور را با مشکل جدی مواجه نکند.
- Zand, M. A. Baghestani, N, Nezamabadi, P, Shimi, S. K. Mousavi. 2017. A guide to chemical control of weeds in Iran. Iranian research institute of plant protection.
Woźniak, M., Gałązka, A., Grządziel, J., and Frąc, M. (2018). "Microbial diversity of Paulownia spp. leaves – A new source of green manure," BioRes. 13(3), 4807-4819.
www.kew.org
۱۳ اسفند ۱۳۹۸