مديريت علف هاي هرز در باغات چاي

     چاي يكي از متداول‌ترين و ارزان­ترين نوشيدني در دنياست كه از نظر سلامتي فوايد زيادي دارد. علف­ هرز گياهي است كه برخلاف میل انسان رشد مي كند و در اعمال بشر دخالت مي­كند. علف­ هاي هرز براي دريافت آب، مواد غذايي و نور (زماني كه بوته­ ها جوان هستند رقابت بيشتر است) با چاي رقابت مي­كنند. علف­هاي هرز به دليل توليد بذر فراوان و گاهي داشتن اندام ­هاي تكثيرشونده رويشي، وجود دوره خواب در بذر، حفظ قوه ناميه و زنده­ ماني به مدت طولاني و سازگاري با شرايط محيط اهميت ويژه­ اي دارند.

    مشكلات ناشي از خسارت علف­ هاي هرز در باغات چاي (درصورت عدم كنترل مناسب علف هرز) عبارتند از:

1.      كاهش عملكرد برگ سبز چاي به دليل رقابت با چاي در دريافت نور، آب و مواد غذايي (جلوگيري از شاخه­ دهي بوته چاي و توسعه آن)

2.      كاهش كيفيت به دليل وجود اندام­ هاي رويشي و زايشي در برگ سبز چاي و فرآوري شدن (آلودگي به علف­ هرز در برگ سبز چاي) مانند هفت بند، ترشك، سرخس، گندمك، تاجريزي، ني و...  

3.      پناهگاه و اشاعه عامل آفت و بيماري به عنوان ميزبان واسط (افزايش رطوبت در اطراف بوته و ايجاد شرايط مناسب رشدي آفت و بيماري)

4.      ايجاد مزاحمت در برداشت محصول(بهره­ وري كمتر در برداشت)، كودپاشي، آبياري و بد منظر­كردن درون و حاشيه باغ و در نتیجه افزايش هزينه­ هاي توليد

ميزان خسارت علف هرز عمدتاً تابعي از شرايط آب و هوايي (اعم از بارندگي و دما) و در هر منطقه، موقعيت قرارگيري باغ در مناطق كوهپايه و جلگه، نوع كشت چاي(اعم از انواع هرس داشتن بوته چاي و فاصله بين رديف و روي رديف بوته هاي چاي و در كل بوته ­سازي چاي)، نوع گونه علف­ هرز، نحوه مديريت علف­ هرز در سال­ هاي گذشته، مساحت باغ چاي، شرايط مديريت عمومي مثل مديريت كاربرد كودها و آبياري و... است.

زمين­هاي غني­تر همچنين زمين­ هايي با آبياري و كوددهي منظم­ تر، مستعد براي هجوم و گسترش علف­ هرز نسبت به زمين هاي فقيرتر بوده و نياز به مديريت دقيق تر و به روزتر مي­باشد. آلودگي و گسترش خسارت و در نتيجه آسيب به بوته­ هاي چاي در بوته­ هاي جوان تا دو سال قبل از بسته شدن تاج پوشش(كانوپي) و در طول دوره هرس 3 تا 4 سال شديدتر است. يك دوره 18 هفته­اي عدم كنترل علف­ هاي هرز در بوته­ هاي جوان چاي براي از بين رفتن و افت شديد عملكرد كافي است.

سه روش براي مديريت غيرشيميايي علف­ هاي هرز يك ساله و چند ساله در باغات چاي ایران كاربرد دارد:

1.      مبارزه مكانيكي (وجين علف هرز به وسيله عمليات خاك ورزي مثل شخم، درو و قطع يا كندن علف هرز با دست، چنگك، فوكا، داس، علف­ كن و...)

2.      كنترل زراعي استفاده از گياهان پوششي، كمپوست و يا مالچ و بقاياي گياهي در بين رديف­ هاي كشت جهت جلوگيري از رشد و جوانه­ زدن علف هرز

3.      مبارزه تلفيقي (استفاده بيش از يك يا چند روش مديريت علف­ هرز)

مديريت استفاده از دست و يا علف كن­ ها از ساده­ترين و امن­ ترين روش مديريت علف­هاي هرز در باغات چاي مي­ باشد كه اگر در زمان مناسب در صورت مهيا بودن كارگر انجام شود روش امني براي از بين بردن علف هاي هرز است و از نظر ارگانيك(سالم) بودن محصول هم مي­توان نتايج مطلوبي به دست آورد. استفاده از داس و وسايل برنده ديگر نيز مي­ تواند براي علف­ هاي هرز چوبي و بلند و مكان­ هايي كه تراكم علف­ هرز زياد است و با دست قابل حذف نيستند استفاده شود. شخم و چنگك­ زني تا حد زيادي باعث كنترل اندام­ هاي زير زميني و جمع آوري علف­ هاي هرز چندساله مي­شود.

هزينه علف­ كني  و مبارزه با علف­هاي هرز چاي حدود 10 تا 14 درصد كل هزينه ­هاي عمليات زراعي در چاي است.

از علف­هاي هرز يكساله ديگر در باغات چاي مي­توان به اويارسلام زرد، ساس واش، هفت بند، آكاليفا، تاجريزي سياه، ترشك، شبدر ترشك، گزنه سفيد، گزنه، دم روباهي، سلمه، تاج خروس، بروموس، سوروف، درمنه يكساله و معمولي، بارهنگ، علف چمني، پيربهارك و... نام برد. زماني كه هرس كف­بر، كمربر انجام مي­شود فضاي كافي براي عبور نور و رطوبت و گرما براي بذر علف­ هرز در سطح خاك و لايه زيرسطحي خاك مهيا مي­شود و باعث شكستن خواب بذر علف هرز شده و گاهي طغيان رشد و جوانه­ زني علف هرز مختلف در اين مرحله را شاهد هستيم. در اين مرحله بسياري از علف هاي هرز يكساله از جمله علف گندمي يا پوپي رشد بسيار زيادي كرده و مشكل ساز مي­شود كه كندن آنها با دست مي­تواند تا 90 درصد اين علف ­هرز را كنترل كند.

اواخر اسفند، فروردين، ارديبهشت و خرداد بهترين زمان براي مديريت مناسب علف هرز يكساله تابستانه مي­باشد. به عبارتي در طول اين ماه ­ها عمليات بايستي به موقع انجام شود و وقفه در عمليات وجين اسفند ماه باعث می­شود بسياري از علف­هاي هرز يكساله هزينه وجين را در فرودين و ارديبهشت دو برابر کنند. براي مديريت علف­هاي هرز يكساله، وجين و عمليات مكانيكي در باغات چاي مناسب بوده و در زمان مناسب مي­تواند از به بذر رفتن آنها جلوگيري شود و از هجوم بانك بذر در خاك در اثر ريزش بذر اين علف ­هاي هرز متوقف شده و در طول چندسال مديريت صحيح تا 90 درصد مي توان از اين مهمانان ناخوانده دوري كرد (يكي از روش هاي پيشگيرانه در مديريت علف ­هاي هرز يكساله جلوگيري از به بذر رفتن آنهاست).

 از علف هاي هرز چندساله و دائمي در باغات چاي عبارتند از گونه هاي پيچك(Calystegia sepium; Convolvulus arvensis)، تمشك (Rubus hyrcanus)، سرخاب (Phytolacca ammericana)، برگ بیدی (Tradescantia fluminensis; Commelina spp)، علف چاي (Hypericum calycinum)، بندواش خشكي زي و آبزي (Paspalum spp)، آقطي (Sambucus ebulus)، سرخس عقابي و دوپايه (Pteris Genomics)، ازملك (Cardaria draba)، پنج انگشتي(پنجه برگ) (Digitaria sanguinalis) و... . گسترش علف هاي هرز سرخاب كولي، ترشك (oxalis corniculata) در بسياري از شهرستان هاي چاي خيز، پيچك در كل مناطق چاي خيز  و ارزن جنگلي (Oplismenus compositum)  و برگ بیدی (خانواده کاملینیاسه) در مناطق كوهپايه اي از مشكلات عمده علف هاي هرز در چاي است.

در مديريت علف هاي هرز چندساله مبارزه مكانيكي و استفاده از دست و يا علف كن چند بار (تكرار عمليات) در طول سال علف كني و برداشت كل اندام علف­هرز از شاخ و برگ تا ريشه انجام مي شود. در سالي كه قرار است باغ را هرس كنيم قبل از هرس در آبان و آذر ماه با دست، داس، چنگك و علف كن­هاي ديگر اقدام به كندن اندام ­هاي رويشي و زايشي و حتي ريشه علف­ هاي هرز به دليل مرطوب بودن زمين و راحتي در كنده شدن گردد (شخم تا حد زیادی باعث مدیریت علف­های هرز چند ساله خواهد شد). بعد از هرس كف بر يا كمربر  قسمت­هاي انتهايي علف قطع شده و قسمت هاي پاييني در وجين قابل مشاهده نبوده و در فصل بهار هجوم علف هرز را دوچندان مي­كند. نظارت مستقيم و كيفي كار كردن كارگران براي جمع ­آوري اندام­ هاي هوايي و ريشه گياهان چند ساله بسيار مهم­تر و مقرون به صرفه­ تر از زماني است كه فقط به ظاهر علف هرز كنده شده ولي گاهي با قطع نامناسب علف­ هرز كمك بيشتر به تكثير آن مي كنيم. بعد از آن علف­ هاي هرز در مكاني خارج از باغ جمع ­آوري يا دفن شوند تا اندام­هاي تكثير شونده آنها توان بازيابي و توليد گياه جديد را نداشته باشند. بسياري از علف هاي هرز حتي قبل از رسيدن بذرشان اگر كنده شوند مي توانند رسيدگي بذر ايجاد كنند و در اثر جمع آوري نكردن اين علف هاي هرز بانك بذر و بانك جوانه در خاك بسيار زياد خواهد شد. با توجه به اهميت علف هاي هرز چند ساله به دليل توليد اندام ­هاي رويشي توليد مثل، ممكن است تكه هايي از ريزوم يا استولن و غده از طريق مبارزه مكانيكي تكه تكه شده و خود باعث تكثير بيشتر اين علف هاي هرز بجاي كنترل آنها گردد. تعداد دفعات علف چيني و علف كني در باغات جوان بيشتر است. مساله علف هرز آنقدر در باغات چاي اهميت دارد كه در صورت عدم روش هاي مناسب مديريت علف هرز ممكن است كاهش عملكرد 50 تا 70 درصدي برگ سبز چاي را باعث گردد.

مالچ و بقاياي گياهي (برگ درختان، بقاياي چاي، كود سبز و...) در بين رديف ­هاي كشت جهت جلوگيري از رشد و جوانه زدن علف هرز تاثير بسزايي دارد. مالچ با سايه اندازي بر روي سطح زمين خصوصا زماني كه بوته­ هاي چاي جوان هستند و يا هرس شده اند بسيار موثر است و از رشد علف هرز جلوگيري مي كند. از مزاياي مالچ مي توان به توقف رواناب سطحي، توقف و كاهش رشد علف هاي هرز، جلوگيري از فرسايش خاك و حفظ شرايط حاصلخيزي خاك و حفاظت از رطوبت خاك و... را مي توان نام برد.

در مبارزه بيولوژيك استفاده از مواد زيستي مثل استفاده از قارچ ها و باكتري­ها عليه علف هاي هرز يكساله و چند ساله (خصوصا علف هاي هرز سمج همانند پيچك و تمشك و...) در مديريت جديد علف هرز مي­تواند نقش موثري در كنترل غيرشيميايي علف­ هرز چاي داشته باشد مثلاً سوسك برگخوار در پاكستان از عوامل كنترل بيولوژيك روي علف هرز پيچك مي­ باشد.

در پايان مبارزه صحيح زمستانه، بهاره و تابستانه اگر در سه سال متوالي انجام شود كاهش جمعيت علف هرز بيش از 95 درصد خواهيم داشت و هزينه­ هاي مديريت سال به سال بعد آن كاهش مي يابد.

در يك داشت خوب، يك برداشت خوب خواهيم داشت....

نویسنده : دکتر محمدجواد گل محمدی- علوم علف هرز

برچسب ها : علف هرز- باغات چای- گونه های یکساله و چند ساله- پیچک- ارزن جنگلی- تمشک -برگ بیدی- بند واش