سالانه در دنیا حدود 2/4 میلیون تن چای خشک تولید می¬¬شود و کشورهای تولیدکننده چای نیز به منظور فراهم آوردن شرایط مناسب بازاریابی برای این محصول، مراکز خاصی را ایجاد نموده¬اند. خریداران داخلی و بین المللی چای از طریق این مراکز چایهای مورد نیاز خود را تأمین می¬نمایند. در این فرآیند مالکان باغهای چای برگ سبز استحصالی را به منظور تولید و تبدیل چای خشک به کارخانجات چایسازی تحویل می¬نمایند
بررسی ایجاد مراکز تخصصی عرضه چای در کشور
دکتر پریسا خلیق خیاوی1*، گودرز خردادپور2
1دکتری اقتصاد کشاورزی و مدرس گروه مدیریت کشاورزی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران .
p.khaligh@srbiau.ac.ir
2دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی کشاورزی-مدیریت کشاورزی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران .
چکیده
سالانه در دنیا حدود 2/4 میلیون تن چای خشک تولید میشود و کشورهای تولیدکننده چای نیز به منظور فراهم آوردن شرایط مناسب بازاریابی برای این محصول، مراکز خاصی را ایجاد نمودهاند. خریداران داخلی و بین المللی چای از طریق این مراکز چایهای مورد نیاز خود را تأمین مینمایند. در این فرآیند مالکان باغهای چای برگ سبز استحصالی را به منظور تولید و تبدیل چای خشک به کارخانجات چایسازی تحویل مینمایند. محصول تولیدي پس از تعیین ارقام، ظرفگیری شده و در نهایت به مراکز حراج چای ارسال میگردند. در این مراکز کارگزاران با بررسي مشخصات كمي و كيفي چايها آن را در اختيار خريداران قرار مي دهند هر یک از خریداران براساس نیاز چای مورد نظر را خریداری و با دریافت مجوز، مجاز به خروج آن چای خواهند بود. در این مقاله، بازار حراج چای در دنیا بررسی شده و ضمن بررسی وضعیت بازار چای ایران، امکان سنجی بازار حراج چای در ایران انجام گرفته است. براساس نتایج تحقیق حاضر پیشنهاد می گردد که قیمت گذاری ارقام چای خشک براساس نمره آزمایشگاهی سازمان چای کشور صورت پذیرد ضمن آنكه تست های انجام شده توسط کارگزاران مرکز حراج به صورت تصادفی بازنگری گردد و هر ساله برای برگ سبز چای قیمت کف تعیین گردد، تا حد امکان باغ هاي چای و کارخانجات به صورت مجتمع باغ و کارخانه دیده شوند و کلیه معاملات خرید و فروش عمده چاي از طریق مراکز حراج چای انجام پذیرد.
واژه هاي كليدي: مركز حراج چاي، سيستم حراج چاي، بازاريابي چاي.
Title: Creating specialized center for selling tea
Abstract
Each year about 4.2 million tons of tea produce around the world. In order to create good marketing conditions for this product they have created specialized centers so domestic and international buyers buy their tea from these centers. In this process tea garden owners take the fresh tea leaves to tea factories. After evaluating, the final product is packed and will be sent to those centers. In the tea center the brokers examine the quality and quantity of tea and present it to the customers who buy tea base on their need. After getting the permissions the customers are allowed to take the tea out.
مقدمه
چای بعد از آب به عنوان یک نوشیدنی طبیعی و مفرح مصرف کنندگان دائمی زیادی دارد. این نوشابه از عصاره محلول در آب برگهای خشک شده شاخسارهای گیاه چایی طی عملیات چای سازی حاصل می گردد.
چای با توجه به نوع ساخت دارای تنوع می باشد در این راستا میتوان چای سیاه (سی تی سی، ارتدوکس)، چای سبز چای، اولانگ و چای سفید را نام برد. سالانه در دنیا حدود 2/4 ملیلیون تن چای خشک تولید می شود که در میان کشورهای تولیدکننده جهان چین بزرگترین تولیدکننده و بیشترین مصرف کننده را دارد. کشور ایران نیز با میانگین تولید سالانه 25 هزار تن رتبه بیستم را به خود اختصاص داده است (FAO State, 2013 ) .
نظر به اینکه چای یکی از مهمترین کالاهای کشاورزی و منابع غذایی محسوب می گردد لذا همانند دیگر محصولات نیازمند مسیرهای درست بازاریابی جهت عرضه است که بهترین حالت های آن:
الف) از طریق حراج
ب) از طریق فروش بیرون مرزعه یا کارخانه
ج) پیش خرید
می باشد(Awashthi, 1974 ). در کشور هند فرآیند بازاریابی چای به دو بخش 1- بازارهای اولیه، 2- بازارهای ثانویه تقسیم می شود: در مسیرهای بازار اولیه انتقال چای به طور مستقیم از تولیدکننده به مراکز حراج که در آن چای از طریق کارگزاران از تولیدکننده به خریداران بزرگ دست به دست می گردد انتقال داده می شود و در مسیر بازاریابی ثانویه چای فله خریداری شده از بازار اولیه از طریق تجارت و فروش به مصرف کننده نهایی می رسد. در این زنجیره چای بین عمده فروشان و عوامل کمیسیون، اختلاط کننده ها و بسته بندها و خُرده فروشان سیر میشود (Baruah, 2008 ).
نمودار: زنجیره بازاریابی اولیه چای
تاریخچه حراج چای
عموماً یک حراج فرآیند خرید و فروش کالا یا خدمات یا پیشنهاد قیمت است که در پایان به خود برنده ارائه دهنده بالاترین پیشنهادها فروخته می شود، نظریه اقتصاد می گوید: «منظور از حراج هرگونه سازوکار یا ترتیب بندی قوانین بازرگانی برای مبادله است.» کلمه حراج (auction) از کلمه لاتین (auqere) به معنای افزایش دادن یا زیاد شدن گرفته می شود در تاریخ می خوانیم حراجی ها یک راه نسبتاً غیر متداول برای مبادله کالا و محصولات بوده اند. پیش از قرن هفدهم حراجی های چندانی وجود نداشت و آنهایی که بودند نیز پراکنده و متفرق بودند (Choudhury, 2008 ).
در قرن هفدهم، کمپانی هند شرقی که قدرتمندترین سازمان تجارت در جهان بود. و نقش اصلی را در تجارت ایفا می کرد، اولین حراجی چای جهان را در انگلستان ایجاد نمود در آن روزها حراجی چای مؤسسه ای تلقی می شد که کار جابجائی چای از چین به دنیای غرب (اروپا) را که مصرف چای آن بالاتر بود انجام می داد و کمپانی هند شرقی از این انحصار ایجاد گردید، در سیستم بازاریابی چای بسیار سود برد. در سال 1386 قانونی تصویب شد که هر صندوق چای باید در ساختمان کمپانی هند شرقی به حراج گذاشته شود. در آن زمان چای را در نور شمع می فروختند بدان معنا که خریدار برای یک محموله چای تا زمانی که شمع یک اینچ می سوخت، فرصت ارائه قیمت داشت این موضوع ضمن دوری افراد از سازوکار عادی تجارت، کلیه اشخاص مرتبط با بازاریابی چای را درگیر می کرد.
بعدها این روش با روش علمی تر عوض شد در نتیجه اولین حراج سازمان یافته و رسمی چای با همه خصوصیات ویژه آن در 10 ژانویه 1837 درمین سینگ لندن افتتاح شد (Fernando, 1998 )
در آن زمان صندوق های حامل چای را انبار شرکت هند شرقی ارسال و نمونه را به کارشناسان ارزیاب حسی (ارگانولیپتیکی) می دادند تا در مورد درجه و قیمت شان قضاوت کنند. حراج با حضور کارگزاران، مشتریان آنها و تجاز لندن برگزار می شد(Awashthi, 1974 ).
تا زمانی که تولید چای جهان را انگلیس ها کنترل می کردند تجارت از طریق حراجی لندن حرف اول را می زد. پیش از جنگ جهانی دوم (1945- 1939) بیش از 60 درصد چای جهان در کنترل انگلیس بود که در حراجی لندن مبادله می شد. با توسعه صنعت چای، تولیدکنندگان در کشورهای دیگر متوجه نواقصی در این سیستم شدند. حتی پس از اتمام جنگ در سال 1349 تا سال 1951 مرکز حراج چای لندن به علت عرضه بیش از حد چای در کشورهای مختلف تولیدکننده چای بازگشایی نگردید. درنهایت مراکز حراج چای کلکته (1946) و کلمبو (1947) به عنوان جایگزین مرکز حراج لندن شد البته این مراکز برای بازاریابی کلی تولید چای جهان کافی نبود. در نتیجه نیاز به افزایش تعداد این مراکز فروش در کشورهای مختلف تولیدکننده احساس می گردید که بدین منظور مراکز جدیدی ایجاد شدند. از جمله آن می توان كوچین، آمرتیسار، کونور، گواتي، سیلیگوری، جالپایگ. ری، کوئیم، باتو، مومباسا، چیتاکونگ، لیمب و جاکارتا را نام برد. این مسأله باعث کاهش شدید چای ارسالی به حراجی لندن شد. تا جایی که سرانجام در 29 ژوئن 1998 این مرکز حراج چای در جهان تعطیل گردید. به پیروی از حراج چای لندن، اولین مرکز حراج هند در 27 دسامبر 1861 در کلکته تشکیل گردید. این مرکز دومین مرکز ایجاد شده برای حراج چای در جهان می باشد (Karmakar, 2005 ).
شروع حراج چای در کلکته توسط انجمن کارگزاران چای هند مدیریت می گردید امّا از سال 1947 انجمن بازرگانان چای امور را در دست دارند.
سیستم حراج چای
حراج امکان توزیع مقادیر زیادی چای را در کوتاه ترین زمان به روش سازمان یافته فراهم می سازد. علاوه بر این ابزار قابل اتکایی برای خرید و فروش چای به شمار می آید. حراج چای پنج عضو اصلی و مهم دارد.
1- سازمان دهندگان حراج
2- فروشندگان / تولیدکنندگان
3- کارگزاران حراج
4- خریداران
5- مسئولان انبار
در فرآیند حراج، سازمان دهندگان به سازوکار کلی حراج نظارت می کنند و گزارش فروش را برای عموم منتشر می سازند. فروشندگان یا تولیدکنندگان هیچ نقش فعالی در این سیستم ندارند. آنها خیلی راحت این مسئولیت را به کارگزار مورد نظر می سپارند و کارگزار پس از تست و درجه بندی چای آنها را می فروشد.
کارگزاران ناظر بر کل فرآیند چای هستند آنها نمونه های چای را از انبار می گیرند و آن را به خریدارانی که در سازمان چای هند ثبت نام کرده اند ارائه می کنند.
پذیرش یا رد پیشنهاد قیمت برای یک محموله خاص چای در دست آنها است. به علاوه یک خریدار نمی تواند بدون اجازه کارگزار چای را از انبار بگیرد.
چای در انباری که ثبت شده نگهداری می شود و انباردار باید تمام مسئولیت حفظ و حراست از چای مورد نظر را به عهده بگیرد. پس از اتمام فرایند فروش در حراج، کارگزار برگه اجازه دریافت چای از انبار را به خریدار می دهد تا او مقدار چایی که خریده را تحویل بگیرد.
نمودار زنجیره عرضه چای از طریق حراج
تولیدکنندگان چای یا خرده مالک یا بزرگ مالک هستند. خرده مالکان صاحب کارخانه چای سازی نیستند. آنها برگ سبز خود را به نزدیکترین کارخانه خریدار می فروشند. از کل تولید، بخشی به خریداران بیرون کارخانه یا بین المللی و بخش عمده آن راهی مراکز حراج می شود. در چارچوب حراج، کارگزاران ثبت نام شده در سازمان چای پس از درجه بندی و تست چای، اقدام به فروش چای به خریداران ثبت نام شده می نمایند. این خریداران عمدتاً شرکت های بزرگ چای هستند که خودشان در سراسر جهان شبکه اختلاط، بسته بندی و مبادله دارند. در انتها، چایی که دارای نشان است به طور مستقیم از طریق خرده فروش به مصرف کننده می رسد. بنابراین چای از موقع تولید تا زمان رسیدن به مصرف کننده نهایی مراحل متعددی را می گذراند. در هر مرحله از جابه جایی چای در این زنجیره بازیابی به ارزش چای اضافه می شود. چای نیز مثل تمام کالاهای کشاورزی در انتهای زنجیره بازاریابی بالاترین ارزش افزوده را پیدا می کند. در این سیستم، فقط خریدار، فروشنده، کارگزار و انبارداری که در سازمان چای ثبت نام کرده مورد تأیید آن باشد می توانند در حراج شرکت داشته باشند. کار انبار درست مثل بانک است. تولیدکننده می تواند محصولش را در یک انبار نگه دارد و رقم ثابتی بابت حفظ آن بپردازد.
موقعی که چای این تولیدکننده در حراج به فروش می رسد؛ خریدار می تواند چای خریداری شده را به طور مستقیم (با نشان دادن برگه ترخیص به امضای کارگزار) از انبار تحویل بگیرد.
سازمان دهندگان حراج بر کل این روند نظارت می کنند. آنها در مورد مرکز حراج و آمارهای آن گزارش منتشر می کنند. مهمترین ویژگی فروش چای در حراج این است که تولیدکننده نمی تواند به طور مستقیم در فروش چای شرکت کند. آنها چای خود را در انبارهای مورد تأیید سازمان دهندگان حراج نگه می دارند. پس از دریافت چای از فروشنده مدیر انبار گزارش ورود و وزن محموله را براي کارگزار مورد نظر می فرستد. کارگزار از انبار بازدید می کند و نمونه هایی برای ارسال به خریداران واجد شرایط بر می دارد. کارگزاران قیمت چای را پس از تست معین می سازد و گزارشی در این زمینه با در نظر گرفتن کیفیت چای و روند بازار انتشار می دهند(North East Watch, 2008 ).
چای در میان غریو جمعیت پیشنهاد دهنده قیمت، به بالاترین پیشنهاد فروخته می شود. دستور تحویل از انبار به خریدار از کارگزار صادر می کند. در شمال هند، دو نوع خریدار وجود دارد. خریدار نقدی و خریدار اعتباری. خریدار اعتباری اجازه دارد چای را پیش از تاریخ مقرر شده در برگه ترخیص و بدون هیچ پرداختی از انبار دریافت نماید. از طرف دیگر، خریدار نقدی می تواند چای را فقط پس از پرداخت وجه بردارد. کارگزار پس از کسر کمیسیون خود، هزینه انبار و مالیات بقیه مبلغ را به تولیدکننده یا فروشنده می پردازد. یک کارگزار می تواند چای بیش از 100 باغ را به نمایندگی از تولیدکنندگان بفروشد. بنابراین کارگزار در کل سیستم حراج نقش بسیار مهمی از تست چای تا تحویل آن ایفا می کند. فروشندگان یا تولیدکنندگان هیچ تماس مستقیمی با خریدار ندارند. کل این سیستم با تعداد معدودی کارگزار کار می کند. به تازگی ارائه قیمت از طریق روش های الکترونیکی یا سیستم های الکترونیکی با استفاده از شبکه ارتباطی گسترده رایانه ای گسترش یافته است
اولین حراج الکترونیکی چای در جهان با همکاری انجمن بازرگانان چای کلکته و سازمان چای هند در ساختمان نیل هات (nilhat) که اداره مرکزی بزرگترین شرکت حراج چای کشور یعنی جی. توماس (J. Thomas) است در 19 نوامبر 2008 انجام شد.و انتظار می رود این چارچوب الکترونیک شفافیت بیشتری از روند سیستم حراج چای ایجاد کند و قیمت های منصفانه تری نصیب تولیدکنندگان سازد.
سیستم کنونی حراج اثرات مثبتی برای تولیدکنندگان داشته و یک جایگاه بازاریابی بزرگ برای آنها فراهم ساخته است. خریداران هم از این سیستم سود می برند. چون قادرند چای خود را از میان انواع متعددی چای برگزینند تا این کارخانه به کارخانه دنبال چای مورد نظر بگردند. آنها در حراج می توانند تماشاگر علیات رقابت خود باشند.
یک کارگزار موتور محرک این سیستم است. او قدرت بالایی برای هدایت حراج در مسیر مورد نظر خود دارد. از طرفی کل سیستم حراج توسط خریداران بزرگ مثل هندوستان لور (lever) ، تاتاتی (Tata tea) و غیره هدایت می شود که قیمت ها را متعادل می سازند. این خریداران یک شبکه گسترده تولید، اختلاط، بسته بندی و فروش در سراسر جهان دارند. زمان طولانی تر معامله (حدود 34 روز) و هزینه بالاتر ناشی از این کار از معایب این سیستم است. بسیاری از فعالان صنعت چای باور دارند که خریداران بزرگ با کارگزاران تبانی می کند و سعی دارند قیمت ها را به نفع خود پایین نگه دارند. گزارش مستقل دولت هند در سال 2002 حکایت از یک تعامل و همبستگی منافع بین خریداران و کارگزاران در کنار همکاری بین خریداران در مراکز حراج دارد که هر دو مانع رسیدن تولیدکننده به قیمت عادلانه محصولش می گردد (Sen Benoy, 2008 ).
سیستم حراج برای تازه واردان مسیر مؤثری برای بازاریابی نیست. کارگزاران معمولاً قیمت های پیشنهادی خریداری که نمی شناسند؛ نمی پذیرند. بنابراین تولیدکنندگان جدید با یک رقابت جدی با فروشندگان کنونی و شناخته شده مواجه هستند.
روند توليد، خريد و فروش چاي خشك در ايران
با توجه به قدمت بیش از 120 ساله کشور ایران در امر تولید چای، سطوح چایکاری آن در شرایط فعلی حدوداً 32 هزار هکتار می باشد و به طور ميانگين از سطوح فعال آن 25 هزار تن چاي خشك استحصال مي گرديد.
چايكاران به عنوان توليد كننده، ماده اوليه (برگ سبز) خود را با قيمت كفي كه دولت براي هر كيلوگرم (درجه يك و درجه دو) تعيين نموده است. به كارشناسان دولت مستقر در محل خريد تحويل مي دهند. اين نمايندگان نيز برگ هاي سبز خريداري شده را به كسر يارانه تعيين شده براي هر كيلوگرم برگ سبز به مديران كارخانه مي فروشند. در ادامه، چاي خشك استحصالي حاصل از عمليات چايسازي نيز توسط مديران كارخانجات چايسازي به صورت عمده يا خرد به متقاضيان خريد نقدي و اعتباري كه اكثراً دلال مي باشند به فروش مي رسند، يعني به دليل عدم وجود مركز تخصصي فروش براي چايهاي خشك توليدي اين محصول يا قيمت بسيار نازل به دست دلالان مي رسد. چنين وضعيتي سبب گرديده است تا توليدكنندگان چاي خصوصاً چايكاران از نظر درآمدي با مشكلات عديده اي روبرو شدند و براي توليد انگيزه و رغبت كمتر از خود نشان دهند. بنابراين لزوم فراهم آوردن شرايط مناسب براي فروش چاي توليدي كشور و ايجاد مركز يا مراكز تخصصي فروش چاي، اصولي و منطقي به نظر مي رسد زيرا مديران كارخانجات چايسازي مي توانند با ورود به اين مراكز چاي توليدي خود را با قيمت واقعي به فروش برسانند و چايكاران نيز با مهيا شدن شرايط مناسب فروش، صرفاً قيمت كف تعيين شده از طرف دولت را مد نظر قرار نداده و به لحاظ اينكه برگهاي با كيفيت بالا و قيمت بيشتري توسط مديران كارخانجات خريداري مي شوند با اميدواري به فعاليت ادامه مي دهند. ضمن آنكه مي توانند در كوتاه ترين زمان ممكن مطالبات حاصل از فروش برگ سبز را دريافت نمايند (گزارش عملکرد سازمان چای کشور، 1392).
پيشنهاد
با توجه به ايرادهايي كه در فرايند بازاريابي، خريد و فروش چاي مراكز فروش چاي دنيا وجود دارد جهت ايجاد مركز حراج چاي در كشور موارد به شرح ذيل مي باشد مدنظر قرار گيرد:
1- قیمت گذاری ارقام چای خشک براساس نمره آزمایشگاهی سازمان چای کشور صورت پذیرد ضمن آنكه تست های انجام شده توسط کارگزاران مرکز حراج به صورت رانده تصادفی بازنگری گردد.
2- هر ساله برای برگ سبز چای قیمت کف تعیین گردد.
3- باغ هاي چای و کارخانجات به صورت مجتمع باغ و کارخانه دیده شوند.
4- کلیه معاملات خرید و فروش عمده چاي از طریق مراکز حراج چای انجام پذیرد.
References
1.گزارش عملكرد سازمان چاي كشور،1392.
2. Awasthi R.C. (1974) Economics of Tea Industry in India; United Publishers; Panbazar; Guwahati; India.
3. Baruah Dr. Prodip (2008) The Tea Industry of Assam, Origin and Development; EBH Publisher Guwahat; India.
4. Choudhury R. Dutt (27th Nov 2008) Tea industry comes out of slump; The Assam Tribune; an English daily of Assam; Guwahati.
5. FAO State, 2013.
6. Fernando Maxwell (1998). The candle that has lit in 1750 will be extinguished in June 1998,
http://www.historyofceylontea.com/Tea_Feature/tea_feat_london.
7. Karmakar Dr K G (2005) Tea Industry in India: A survey, dept of Economic analysis and Research. NABARD, Mumbai, India.
8. North East Watch (2nd Oct 2008) E auctioning in Guwahati Tea Auction Centre http://ne.icrindia.org/2008/10/03/e-auctioning-in-guwahati-tea-auction-centre.
9. Sen Benoy B. (2008) Origin and Development of Tea; EBH Publisher; Guwahati; India.
The Economic Times (20th Nov 2008) Outcry goes out of fashion as tea auction goes online, ET Bureau.
.