دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با
مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس)
در محصول چاي
تدوین و تنظیم (نگارنده مسئول):
علی سراجی
نگارندگان (به ترتیب حروف الفبا):
محمدنقی پاداشت دهکائی، سیداحمد تقی شکرگزار، شاهین جهانگیرزاده خیاوي،
شیوا روفی گري حقیقت، سمر رمزي جهرمی، علی سراجی، صنم صفائی چائی کار،
کوروش فلک رو و احسان کهنهء
1399
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
وزارت جهاد کشاورزي
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي
مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی
پژوهشکده چاي
دستورالعمل اجرایی
مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19
(کروناویروس) در محصول چاي
تدوین و تنظیم (نگارنده مسئول):
علی سراجی
استادیار بیماري شناسی گیاهی پژوهشکده چاي موسسه تحقیقات علوم باغبانی
نگارندگان (به ترتیب حروف الفبا):
محمدنقی پاداشت دهکائی، سیداحمد تقی شکرگزار، شاهین جهانگیرزاده خیاوي،
شیوا روفی گري حقیقت، سمر رمزي جهرمی، علی سراجی، صنم صفائی چائی کار،
کوروش فلک رو و احسان کهنهء
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
فهرست مطالب
عناوین صفحه
مقدمه........................................................................................................................................................ 1
مخاطرات اقتصادي کووید- 19 (کروناویروس) بر محصول چاي ................................................................ 2
تاثیر اپیدمی کروناویروس بر اجراي عملیات باغی در چاي ........................................................................ 3
راه کارهاي بهداشتی حفاظت چاي کاران در مرحله به باغی در مقابله با کروناویروس ................................... 4
نکات بهداشتی مقابله با کروناویروس در دوره برداشت چاي ..................................................................... 5
نکات بهداشتی مقابله با کروناویروس در زمان هاي بسته بندي، حمل و نقل، انبارداري و عرضه چاي ........... 6
نکات ایمنی، بهداشتی و روش (هاي) سالم سازي محصول چاي در هنگام مصرف ..................................... 7
تاثیر اپیدمی کروناویروس بر تجارت خارجی و داخلی (در زمان شروع بیماري و پس ازآن) چاي ............. 7
تجربیات بین المللی مقابله با اپیدمی کروناویروس در حوزه ي محصول چاي .............................................. 8
فهرست منابع .......................................................................................................................................... 11
پیوست ها ............................................................................................................................................... 12
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١
مقدمه
کروناویروس جنسی از خانواده بزرگ کروناویریده از ویروس هاي بیماري زاي انسانی و جانوري است که از
ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماري هاي شدیدتري هم چون سارس، مرس و کووید - 19 را شامل
می شوند. این ویروس ها به طور طبیعی در پستانداران و پرندگان شیوع پیدا می کنند؛ با این حال تا کنون
هفت کرونا ویروس انسانی کشف شده است. منشاء ویروس کرونا که در گذشته همه گیر شده بود در حیوانات
بود. طبق تحقیقات به عمل آمده توسط پژوهش گران، منشاء کرونا ویروس جدید مورچه خوار است و البته
ممکن است جانوران دیگري هم در شیوع آن نقش داشته باشند. فعالیت هاي کشاورزي و دامداري در کشور
که بالغ بر چهار میلیون نفر جمعیت در آن اشتغال دارند، از جمله مشاغلی هستند که به واسطه ماهیت کاري
در معرض مخاطرات ناشی از انتقال بیماري از حیوانات قرار دارند؛ به عنوان مثال، آنفلونزاي پرندگان که در
سال هاي اخیر از حیوانات به انسان منتقل می گردد، یکی از بیماري هاي ویروسی است که سلامت کشاورزان
سالانه حدود 170 هزار نفر از کشاورزان به دلیل مخاطرات حین کار، ILO را تهدید نموده است. طبق برآورد
جان خود را از دست می دهند و این بدان معناست که ریسک مرگ در بخش کشاورزي تقریباً دو برابر سایر
مشاغل است. علاوه بر آن، مطالعات بی شماري مرگ و میر ناشی از بیماري هاي تنفسی را در بین کشاورزان و
کارگران باغ و مزرعه نشان داده است. علی رغم این که استعمال دخانیات در بین کشاورزان در مقایسه با
سایر افراد جامعه کمتر شایع است؛ اما آمار بیماري هاي تنفسی و ریوي در کشاورزان به علت روبروي با
عوامل بیولوژیکی زیان آور محیط کار نظیر ویروس ها، قارچ ها و انگل ها و نیز تماس کشاورزان با گرد و غبار
گیاهی و مواجه با انواع سموم و کودهاي شیمیایی بالا است. بالابودن شیوع بیماري هاي تنفسی و ریوي در
کشاورزان و نیز زیاد بودن ریسک ابتلا به این بیماري ها در بین افراد مذکور، می تواند پیامدهاي وخیم تري را
در پی ابتلا به بیماري کووید- 19 ناشی از کروناویروس که عمدت اً سیستم تنفسی را هدف قرار می دهد
به همراه داشته باشد. بنابراین، لازم است تمهیدات ویژه اي براي پیشگیري از این بیماري در میان کشاورزان
از جمله چاي کاران اتخاذ گردد.
با توجه به شیوع بیماري کووید - 19 در کشور و حضور علنی این بیماري از بهمن ماه سال 1398 تا
کنون، کشور در ابعاد مختلف دست خوش تغییرات اساسی شده است. مهمترین اثر این بیماري ویروسی بر
بخش سلامت جامعه است که باعث شده بسیاري از هم وطنان عزیزمان به دلیل ابتلاي به این بیماري، جان
خود را از دست بدهند. ایجاد رعب و وحشت در بین عامهي مردم سبب شده است که از بسیاري از اثرات
دیگر این بیماري (غیر از بخش سلامت) غافل شویم و از مهمترین اثرات این ویروس تاثیر بر بخش کشاورزي
از جمله باغبانی کشور است که صنعت چاي نیز از این تهدیدات در امان نخواهد ماند. با توجه به این که از
زمان ظهور بیماري موصوف، هم چنان جنبه هاي ناشناخته زیادي دارد و به نظر می رسد که دراین زمینه بشر
نیازمند تحول و تغییر سبک زندگی است که در آن نه تنها شاهد تغییر در نظام بهداشتی خواهیم بود، بلکه
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
٢
نیازمند تغییر در مدیریت و حفاظت محیط زیست نیز هستیم. از آنجا که راه انتشار بیماري از انسان به
انسان به طور مستقیم و یا به واسطه اشیا است؛ بنابراین، اولین اقدام مهم بالا بردن آگاهی عموم جامعه از
جمله کشاورزان براي درك اهمیت موضوع و نیز رعایت روش هاي بهداشتی پیشگیرانه است.
با عنایت به اهمیت این بیماري و تاثیري که طبیعتاً از جنبه هاي مختلف بر تولید، فرآوري و بازرگانی
چاي در کشور دارد، ضرورت داشت دستورالعمل جامعی در خصوص مدیریت بحران مقابله با مخاطرات
اپیدمی این بیماري ویروسی در محصول و صنعت چاي تدوین گردد. در این دستورالعمل، علاوه بر این که
مخاطرات اقتصادي بیماري بر محصول چاي و صنعت آن تشریح شده است، حاوي نکات و توصیه هاي
بهداشتی لازم براي پیشگیري از ابتلا به بیماري کووید- 19 ناشی از کروناویروس جدید درکشاورزان چاي کار
و کلیه افرادي که به فعالیت هاي کاشت، داشت، برداشت و سایر فعالیت هاي مرتبط با چاي اشتغال دارند ،
می باشد.
مخاطرات اقتصادي کووید - 19 (کروناویروس) بر محصول چاي
-1 به طور کلی علی رغم تاکید بر رعایت همه جانبه دستورات بهداشتی براي این بیماري ویروسی، از
آنجایی که دم آوري چاي نیاز به دماي بالاي 60 درجه دارد؛ بنابراین مصرف سرانه چاي خشک دچار
کاهش نخواهد شد و از این منظر اپیدمی شدن بیماري احتمالاً تاثیر اقتصادي محسوسی بر مصرف
محصول به دلیل شرایط خاص استفاده آن و حساسیت عامل بیماري به دماي بالا را نخواهد داشت.
-2 با توجه به محدودیت واردات چاي به دلیل ایجاد شرایط موجود و پاندمی شدن بیماري (جهان
شمولی)، تقاضا براي چاي تولید داخل طبیعتاً افزایش خواهد یافت. در نتیجه با توجه به ثابت بودن
تولید و عرضه چاي ایرانی (به دلیل محدودیت هاي کشت و با توجه به سطح زیر کشت موجود )،
قیمت نهایی فروش چاي خشک در کشور قطعاً بالا خواهد رفت (البته دلایل متعددي در افزایش
قیمت چاي خشک تولید داخل در سال جاري دخیل هستند که یکی از آن عوامل می تواند اپیدمی
شدن این بیماري و محدودیت هاي حاصل از آن از جمله محدودیت واردات باشد).
-3 براي عرضه بهداشتی این محصول تاکید بر بسته بندي محصول نهایی در کارخانجات بایستی در
اولویت قرار گیرد. این کار موجب تقویت صنعت بسته بندي چاي و ایجاد اشتغال زایی بیشتر خواهد
شد. ولی این امر باعث خواهد شد که قیمت تمام شده محصول براي مصرف کننده افزایش
محسوسی داشته باشد.
-4 به دلیل شرایط خاص به وجود آمده در تعاملات بین المللی، بیشترین تاثیر اقتصادي بیماري
کروناویروس در محصول چاي در حوزه ي واردات و صادرات محصول است. همان طور که مستحضرید
نزدیک به 70 درصد از میزان مصرف چاي وابسته به واردات محصول از کشورهاي چاي خیز حوزه ي
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
٣
جنوب شرقی آسیا است که طبیعتاً در این شرایط با قیمت بالاتري این محصول وارد کشور خواهد
شد و از طرفی همان طور که در بند اول گفته شد به دلیل تقاضاي بیشتر براي محصول داخلی تاثیر
اقتصادي بر قیمت محصول داخلی هم مشهود خواهد شد. هم چنین درصدي از چاي داخلی که به
کشورهاي غالباً آسیاي میانه صادر می شد ( بین سه تا حداکثر 15 درصد در سال هاي مختلف از
میزان تولید داخلی با ضریب خودکفایی حدود 30 درصد) با اپیدمی این بیماري روند نزولی تا کنون
داشته و قطعاً در صورت ادامه یافتن این شرایط، این روند نزولی استمرار خواهد یافت.
-5 یکی از مخاطره هاي مهم اقتصادي بیماري کووید – 19 بر تمامی محصولات کشاورزي از جمله
چاي بالابردن هزینه هاي داشت، برداشت و پس از برداشت (در چاي فرآوري در کارخانجات
چایسازي و ...) است. عموماً فصل به باغی و مدیریت باغ هاي چاي براي هرس، کوددهی، وجین
علف هاي هرز، خاك ورزي و شخم در اواخر پاییز، فصل زمستان و اوایل بهار تا قبل از برداشت (نیمه
اول اردیبهشت) می باشد که مدت زمان قابل توجهی از این بازه زمانی مواجه با اپیدمی بیماري
ویروسی کرونا شد و قطعاً باعث بالارفتن هزینه تهیه نهاده هاي کشاورزي خاصه انواع کودهاي
شیمیایی و آلی و هم چنین بالارفتن هزینه هاي کارگري شد . از طرفی در فصل برداشت (از
اردیبهشت ماه تا پایان مهر ماه) در صورت استمرار شرایط خاص بیماري؛ هزینه هاي کارگري براي
برداشت محصول در باغ، هزینه هاي حمل و نقل برگ سبز برداشت شده تا کارخانجات چایسازي
براي فرآوري و هزینه هاي کارگري مدیران کارخانجات چایسازي براي مدیریت چرخه تولید در
کارخانجات (از توزین برگ تا سرت و بسته بندي) خواهد شد. طبیعتاً رعایت الزام آور پروتکل هاي
بهداشتی در باغ و کارخانه هاي چایسازي و تهیه مواد بهداشتی و ضدعفونی کننده نیز مستلزم
هزینه هاي خواهد بود که تمامی این موارد باعث بالارفتن هزینه تولید محصول خواهد شد. البته باید
تدابیري اتخاذ شود که تمامی فشار بالارفتن هزینه تولید محصول به دوش مصرف کننده نهایی
محصول تحمیل نگردد و این مخاطره اقتصادي با حمایت هاي از طرف دولت و متعارف نمودن
سودهاي ناشی از تولید محصول براي کارخانه داران، تجار و توزیع کنندگان مدیریت گردد.
تاثیر اپیدمی کروناویروس بر اجراي عملیات باغی در چاي
با توجه به آن که زمان عملیات باغبانی در گیاه چاي از اواسط فصل زمستان شروع می شود؛ در حال حاضر
مصادف با شیوع بیماري کرونا شده است. این موضوع می تواند براي نیروي کارگري مشغول به کار در باغ ها
مشکل ساز گردد. براي کاهش مخاطرات احتمالی، رعایت پروتکل هاي بهداشتی توصیه شده توسط وزارت
بهداشت براي کارگران ضروري است. از سوي دیگر، با توجه به آن که باغ داران با ابزار کار تماس فیزیکی
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
۴
دارند؛ بایستی آموزش هاي لازم براي جلوگیري از مخاطرات توسط متخصصان انجام شود. رعایت موارد ذیل
در باغ هاي چاي توصیه می شود:
-1 استفاده از ماسک در حین عملیات با غی مثل هرس کردن، کودپاشی، وجین علف هاي هرز،
خاك ورزي و شخم، زه کشی نمودن و ...؛
-2 استفاده از دستکش هاي کار در هنگام انجام عملیات باغی؛
-3 ضدعفونی دستکش ها، ابزار و وسایل کار پس از اتمام عملیات باغی.
نکته: برنامه ریزي لازم براي رعایت دستورالعمل هاي بهداشتی و رعایت فاصله گذاري اجتماعی بین افرادي
که در باغ چاي مشغول انجام مسائل به باغی هستند، الزامی و اجتناب ناپذیر است.
راه کارهاي بهداشتی حفاظت چاي کاران در مرحله به باغی در مقابله با کروناویروس
در باغ هاي چاي کلیه کارگران و صاحبان باغ ها باید ماسک و دستکش بزنند و هنگام کار فاصله دو
متر را رعایت کنند.
حداقل روزي یک بار وسایل و ابزار باغبانی ضدعفونی شود و براي گندزدایی ابزار از یک ماده مناسب
بر پایه کلر یا الکل استفاده شود. اتانول 70 درصد براي از بین بردن ویروس موثر است. سفید کننده
یا وایتکس نیز گندزداي قوي است که باید روزانه تهیه شود (به پیوست دستورالعمل حاضر مراجعه
شود).
ابزار کار، ادوات باغبانی و وسایل شخصی حتی الامکان به صورت مشترك استفاده نشود . در صورت
اجبار به استفاده مشترك، نیاز است وسایل استفاده شده مشترك به طور مرتب و قبل از دست به
دست شدن؛ ضدعفونی گردند.
هنگام استفاده از ماشین آلات و ادوات باغی (ماشین هاي هرس تخت و کمانی، بیل، چنگک، فوکا،
کودپاش، سمپاش و ....) از دستکش مناسب استفاده شود.
از تماس با حیوانات ولگرد، زباله و مایعات رها شده در باغ و محیط کار خودداري شود.
در صورت نیاز به واکاري و یا لکه گیري باغ چاي، از نهالهاي شناسنامه دار داراي مجوز و از مراکز
مجاز استفاده شود.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
۵
هنگام حمل و نقل نهاده ها و کلیه مواد مرتبط از دستکش و لباس کار مناسب استفاده شود؛ زیرا
ممکن هست بعضی از مواد از استان هاي دیگر تهیه شده باشند. بنابراین، باید ملاحظات بهداشتی به
طور دقیق انجام شود.
بدون دستکش از دست زدن به قوطی سم و باز کردن درب مخزن سمپاش و سمپاشی خودداري
شود.
در هنگام وجین دستی علف هرز با دستکش، به طور مرتب ابزار و ادوات مثل بیلچه، بیل، داس و ....
ضدعفونی شود.
حین عمل هرس از دستکش استفاده شود و ابزار مربوطه ضدعفونی گردد.
نکات بهداشتی مقابله با کروناویروس در دوره برداشت چاي
کشاورزانی که شخصاً اقدام به کار کشاورزي می کنند با رعایت مسایل بهداشتی و بدون کمترین
مشکلی می توانند در ایام شیوع بیماري فعالیت داشته باشند.
کشاورزانی که اقدام به بکارگیري کارگران فصلی در عملیات برداشت می کنند، توصیه می شود که از
کارگران بومی و محلی استفاده کنند تا میزان انتشار و گسترش این ویروس به حداقل برسد؛ چرا که
ورود کارگران غیربومی احتمال تشدید شیوع ویروس را در پی خواهد داشت.
حتی الامکان چینش کارگران به شکلی باشد که حالت تجمعی به خود نگرفته و هر کارگر به صورت
جداگانه مشغول به کار شود؛ به عبارتی فاصله گذاري اجتماعی بر اساس توصیه ها و استانداردها
رعایت شود.
در مصرف مواد غذایی نیز اصول بهداشتی رعایت شود. از نوشیدن آب توسط لیوان و کلمن مشترك
پرهیز شود و هرکس از ظرف آب جداگانه اي استفاده کرده و غذاي مصرفی نیز توسط خود کارگران
از منزل تامین شود.
در این فصل از سال کار کوددهی، هرس و بیل زنی باغ ها انجام می شود که انتظار می رود از ابراز و
ادوات جداگانه اي نظیر قیچی براي هرس، بیل و ... استفاده و اختصاصی باشد و چنان چه قرار است
کارگر دیگري از ابزار مشترك استفاده کند، حتماً ضدعفونی شود.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
۶
پرداخت دستمزد کارگران به صورت الکترونیکی انجام و حتی الامکان از پرداخت پول نقد به کارگران
پرهیز شود.
** با توجه به آن که زمان برداشت برگ سبز چاي از اردیبهشت ماه آغاز و تا پایان مهر ماه ادامه دارد ؛
باغ داران باید نکات بهداشتی را در هنگام چیدن برگ سبز و هم چنین تحویل برگ به کارخانه هاي چایسازي
رعایت کنند که مهمترین آن ها عبارتند از:
-1 استفاده از ماسک و دستکش کار در هنگام چیدن برگ سبز؛
-2 ضدعفونی دستکش ها، وسایل کار و سبدهاي حمل برگ سبز در پایان کار یا قبل از هر بار مصرف
در هر روز؛
-3 برنامه ریزي براي عدم تجمع باغ داران در کارخانجات چایسازي و رعایت حداقل فاصله فیزیکی در
محل تحویل برگ؛
-4 رعایت موارد بهداشتی توصیه شده در کارخانجات چایسازي؛
-5 ضدعفونی مرتب ترازوي توزین برگ سبز در کارخانجات چایسازي.
نکات بهداشتی مقابله با کروناویروس در زمان هاي بسته بندي، حمل و نقل، انبارداري و عرضه
چاي
از آن جایی که فرآوري محصول چاي (چاي خشک ) در کارخانجات در دماي بالاي 95 درجه سلیسیوس
انجام می شود، بنابراین محصول به دست آمده عاري از ویروس کرونا است؛ چون طبق اعلام سازمان جهانی
بهداشت این ویروس حداکثر دماي 56 درجه سلیسیوس را تحمل می کند . مخاطره احتمال به آلودگی
ویروس کرونا در طی فرآیند بسته بندي است که در ابن مرحله با استفاده از سیستم هاي مکانیزه براي
بسته بندي می توان میزان آلودگی را کاهش داد. در کارخانجاتی که عمل بسته بندي به صورت سنتی و توسط
دست صورت می گیرد؛ لازم است میزان تماس دست ها در حین بسته بندي به حداقل کاهش یابد و تمام
موارد پروتکل هاي بهداشت فردي که توسط وزارت بهداشت توصیه شده است، رعایت گردد تا آلودگی به
محصول منتقل نگردد. موارد ذیل در این خصوص قابل توصیه است:
-1 استفاده از دستکش و ماسک براي کلیه افراد در محیط بسته بندي؛
-2 ضدعفونی محل بسته بندي چاي خشک؛
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
٧
-3 ضدعفونی مرتب کلیه دستگاه ها و تجهیزات بسته بندي؛
-4 ضدعفونی مرتب کلیه وسایل و ابزار بسته بندي؛
-5 اطمینان از تمیز بودن لیبل ها و پلاستیک هاي مخصوص بسته بندي چاي خشک.
نکته ( 1): این که ویروس تا چه زمانی روي چاي خشک می توانند فعال باقی بمانند تا کنون مشخص
نشده است؛ ولی چون در زمان طبخ و فرآوري چاي از آب جوش به مدت زمان حداقل 5 دقیقه استفاده
می شود (براي انواع چاي)، ویروس به هیچ وجه در دم کرده که به مصرف می رسد فعال نخواهد ماند.
نکته ( 2): در مجموع ضدعفونی سطوح با محلول هاي ضدعفونی بدون بو و قابل استفاده در صنایع
غذایی مانند الکل اتانل، شست و شوي مرتب دست هاي کارکنان واحد تولید با آب و صابون قبل از ورود به
سالن تولید به خصوص قسمت سرت (طبقه بندي) و بسته بندي و هنگام خروج ضروري می باشد.
نکته ( 3): در انبارهاي چاي بایستی طوري برنامه ریزي گردد تا حداقل فاصله زمانی بین تولید چاي
خشک و بسته بندي آن به وجود آید. در تمامی انبارها از ورود افراد بیمار یا مشکوك به بیماري (ناقل )
جلوگیري شود.
نکات ایمنی، بهداشتی و روش (هاي) سالم سازي محصول چاي در هنگام مصرف
با عنایت به این که در دم آوري انواع چاي از آب جوش (حداقل دماي 60 درجه سلیسیوس به مدت پنج تا
15 دقیقه بسته به نوع چاي- سیاه یا سبز) استفاده می شود؛ در فرآیند دم آوري چاي، ویروس از بین خواهد
رفت. موارد ذیل براي سالم سازي چاي در هنگام مصرف توصیه می شود:
-1 قبل از بازکردن بسته هاي چاي بایستی ضدعفونی لازم روي سطوح خارجی بسته ها انجام شود.
-2 پس از باز نمودن بسته ها، چاي خشک در ظرف هاي درب دار مناسب نگه داري شده و بسته ي
پلاستیکی مورد نظر دور انداخته شود.
-3 نوشابه چاي بعد از دم کشیدن چاي در مدت زمان کوتاهی مصرف شود.
تاثیر اپیدمی کروناویروس بر تجارت خارجی و داخلی چاي (در زمان شروع بیماري و پس ازآن)
در هندوستان، با توجه Tea Board Chairman PK Bezabaruah بر اساس گزارش هاي منتشر شده توسط
به اعمال قرنطینه 21 روزه؛ چاي کاران منطقه دارجلینگ، چین اول را که برگ چاي با کیفیت تولید می کند
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
٨
از دست می دهند و به احتمال زیاد تولید چاي 100 میلیون کیلوگرم کاهش می یابد که می تواند باعث
افزایش قیمت شود. این میزان کاهش در بنگال غربی و آسام به ترتیب 11 و 10 درصد پیشبینی شده است.
در چین نیز اگر چه برگ چینی از اواسط ماه مارس شروع می شود؛ ولی به دلیل اعمال شرایط قرنطینه،
امکان برگچینی وجود ندارد و کاهش تولید پیشبینی شده است. بر اساس گزارش هاي منتشر شده از
استان سیچوان چین، عدم وجود کارگران برگچین ماهر به دلیل شرایط قرنطینه و عدم امکان ورود کارگران
ماهر از سایر مناطق به این استان، هزینه تولید بالا می رود. پیش بینی شده که عرضه چاي متوسط با قیمت
متعادلی افزایش یابد؛ اما ممکن است عرضه چاي هاي با کیفیت بالا، کاهش یافته و منجر به افزایش قیمت
شود. از دولت خواسته شده که یارانه ها و مشوقهاي بیشتري را براي افزایش مصرف چاي از بین ببرد.
با توجه به اینکه طی دو سال گذشته صادرات چاي ایران به کشورهاي همسایه روند رو به رشدي را
داشته است؛ اما به علت شیوع بیماري ویروسی کرونا و بسته شدن مرزها و هم چنین اعمال شرایط قرنطینه،
امکان کاهش میزان صادرات وجود دارد؛ کمااینکه این مهم در اسفند ماه سال 1398 اتفاق افتاد (همان طور
که استحضار دارند در صادرات چاي داخلی، پژوهشکده چاي مرجع تشخیص است).
نکته ( 1): با عنایت به احیاء باغهاي رهاشده چاي کشور در دو سه سال گذشته و بالطبع افزایش سطح
زیرکشت محصول در سال هاي اخیر، امکان دارد کاهش تولید ناشی از بیماري ویروسی کرونا با تولید حاصل
از این اراضی احیاء شده براي سال جاري نسبت به سال هاي گذشته جبران شود.
نکته ( 2): با توجه به آن که این ویروس جدید بوده و سابقه فعالیت آن در زمان تولید و برداشت محصول
چاي تازگی دارد، اطلاعات زیادي در خصوص اثرگذاري آن در تجارت چاي در دسترس نیست . ولی از
آنجایی که این محصول به صورت خام مصرف نمی شود، تاثیر اپیدمی بر تجارت داخلی و خارجی این محصول
تاثیر کمتري نسبت به سایر محصولات باغبانی خواهد گذاشت. از طرفی، به خاطر تاثیر منفی این شرا یط در
تجارت و اقتصاد جهانی، به هرحال تاثیر آن به طور کلی بر تجارت داخلی و خارجی چاي می تواند مورد نظ ر
قرار گیرد. نظر به این که سالانه مقدار زیادي از چاي مصرفی کشور از خارج وارد می شود، روي این موضوع
باید دقت و تامل بیشتري صورت گیرد.
تجربیات بین المللی مقابله با اپیدمی کروناویروس در حوزه ي محصول چاي
بر اساس جستجوهاي انجام شده از پایگاه هاي خبري؛
چین و هند از عمدهترین کشورهاي تولیدکننده چاي هستند که شیوع کرونا در این کشورها هم زمان با
اولین برگ چینی چاي شده است. بنابراین، براي جلوگیري از شیوع کرونا؛ ورود به باغ، جابجایی کارگران
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
٩
برگچین، هرس کن و برگچینی حداقل به مدت 21 روز ممنوع شده است. اما صاحبان کارخانههاي چاي و
اتحادیه هاي چایکاران عقیده دارند که چاي باید به عنوان یک مورد ویژه مثل سایر محصولات کشاورزي
مورد توجه قرار گیرد و تولید نباید تعطیل شود. اگر این شرایط ادامه داشته باشد ، بیشتر چایکاران با
مشکلات اقتصادي مواجه می شوند. بنابراین، باید شرایط ایمنی و بهداشتی رعایت شده و برگ چینی انجام
شود.
کشور ترکیه نیز شرایط قرنطینه را اعمال کرده است و از چاي کاران و صاحبان باغها خواسته شده است
که اجراي عملیات بهباغی و مدیریت باغ را به تعویق اندازند؛ ولی نهایتاً هم مدیریت باغ را به انجام رسانده و
هم با رعایت ملاحظات بهداشتی، برداشت محصول خود را به انجام رسانند.
کشور گرجستان نیز ورود نیروهاي کارگري از سایر کشورها را فعلاً ممنوع کرده است و فقط افرادي که
قبل از بسته شدن مرزها وارد کشور شده اند، می توانند خودشان به صورت محدود در باغ هاي چاي خود
فعالیت کنند و با رعایت ملاحظات بهداشتی، امور باغ خود را به انجام رسانند.
ادعاهایی مبنی بر تأثیر مثبت، نوشیدن چاي بر کمک به درمان بیماري ویروسی کرونا شده است که تا
کنون در مجامع علمی بین المللی به اثبات قطعی نرسیده است. گرچه خواص سلامتی نوشیدن چاي بر کسی
پوشیده نیست، ولی تاثیر آن بر درمان بیماري ویروسی کرونا به طور قطع و یقین ثابت نشده است. پزشکان
را درمان یا تسکین دهد COVID- می گویند هیچ مدرکی دال بر اینکه نوشیدن چاي می تواند علائم 19
وجود ندارد. پستی که به طور مکرر در واتس اپ و فیس بوك به اشتراك گذاشته شده است، ادعا می کند که
مؤثر است. این COVID- یک پزشک چینی کشف کرده است که نوشیدن چاي در درمان و تسکین علائم 19
ادعا به صورت قطعی نمی تواند درست باشد؛ چرا که کارشناسان حوزه ي بهداشت و سلامت می گویند شواهد
مؤثر COVID- علمی کافی وجود ندارد که نشان دهد نوشیدن چاي در جلوگیري یا درمان عفونت هاي 19
گفته است که هیچ درمانی براي بیماري ویروسی (WHO) است. از مارس 2020 ، سازمان بهداشت جهانی
،Wenliang دکتر لی :CNN کووید - 19 وجود ندارد. در بخشی از این پیام آمده است: "اخبار منتشره از
دکتر قهرمان چین که به دلیل گفتن حقیقت در مورد ویروس کرونا مجازات شد و ب عداً به دلیل همین
بیماري درگذشت، مستنداتی ارائه نموده و هم چنین درمانی که باعث کاهش چشم گیر تأثیر ویروس
در بدن انسان می شود. COVID-19
"مواد شیمیایی متیل اکسانتین، تئوبرومین و تئوفیلین ترکیباتی را تحریک می کنند که ویروس را در انسان
با حداقل سیستم ایمنی متوسط از بین می برد. نکته جالبتر این که این کلمات پیچیده که براي درك مردم
در چین مشکل بود، در واقع چاي در هند نامیده می شود".
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١٠
چشم پزشک متخصص در شهر چینی ووهان بود که در فوریه سال 2020 پس از Wenliang دکتر لی
درگذشت . وي یکی از پزشکان ووهان بود که قب ل از مرگ، گزارشی در هشدار COVID- ابتلا به 19
که در ماه دسامبر در این شهر پخش شده بود ، را انتشار SARS رسانه هاي اجتماعی درباره ویروس مشابه
داده و به اشتراك گذاشت. متیل اکسانتین، تئوبرومین و تئوفیلین همه محرك ها و مشتقات کافئین هستند
که معمولاً در چاي یافت می شوند.
پست هاي مشابه در فیس بوك نیز به اشتراك گذاشته شده است . ادعاي مشابهی نیز توسط شبکه
سري لانکا در طی خبرنامه عصرانه خود در تاریخ 24 مارس 2020 منتشر شد؛ که بعداً اعلام TNL تلویزیونی
شد این ادعا قطعی نیست و اثبات شده فعلاً نمی باشد که چاي در درمان کروناویروس کاملاً موثر است.
دکتر جیارووان بندارا، مدیر موسسه تحقیقات پزشکی سري لانکا ، در 26 مارس 2020 در مذاکره تلفنی
گفت که اگرچه چاي ممکن است ایمنی را تقویت کند؛ ولی "هیچ تحقیقی" درباره فواید نوشیدن *AFP به
و یا تاثیر قطعی در درمان مبتلایان به این بیماري وجود ندارد . وي گفت : COVID- چاي براي بیماران 19
به طور قطعی COVID- "در حالی که نوشیدن چاي می تواند براي سلامتی فرد مفید باشد ، در مورد 19
نمی توان از آن به عنوان یک اقدام پیشگیرانه یا درمانی استفاده کرد. تنها راه براي به حداقل رساندن عفونت
که توسط سایر آژانس هاي بین المللی بهداشت به رسمیت شناخته شده است ؛ فاصله گذاري اجتماعی ، به
.« دنبال رعایت بهداشت مناسب دست و خودداري از لمس کردن چشم ، دهان و بینی است
سخن گوي بنیاد ملی علوم ملی سري لانکا هم چنین گفت: هیچ مدرکی مبنی بر این که چاي می تواند
باشد، وجود ندارد. وي طی مکالمه تلفنی با خبرگزاري فرانسه "COVID- "کاهش یا جلوگیري از عفونت 19
در 26 مارس 2020 ، گفت: "سه ترکیب شیمیایی ذکر شده در این ادعا بیشتر به دلیل تفاوت در نحوه ي
فرآیند در چاي سبز یافت می شوند. آنتی اکسیدان موجود در چاي سبز می تواند منبع خوبی براي تأمین
شرایط خاصی در بدن باشد. اما تا کنون هیچ مطالعه اي از نظر بالینی یا میکروبیولوژیکی انجام نشده است تا
را کاهش دهد یا جلوگیري کند؟. COVID- مشخص شود که آیا چاي می تواند عفونت 19
سازمان بهداشت جهانی، هم چنین در بخش پرسش و پاسخ وب سایت خود می گوید "هیچ مدرکی مبنی
بر وجود داروهاي فعلی نمی تواند از بروز بیماري یا پیشگیري از بیماري جلوگیري کند".
گفت که AFP در 25 مارس 2020 به (HPB) دکتر اشان پاتیرانا، عضو دفتر ارتقاء سلامت سري لانکا
بدون مبناي علمی ، می تواند عواقب COVID- "انتشار اطلاعات نادرست مربوط به داروهاي مختلف 19
جدي داشته باشد". وي گفت: "در حالی که با مصرف چاي هیچ آسیبی به سلامتی نمی رسد ؛ این نوع
اطلاعات که در بین توده هاي آسیب پذیر توزیع می شود، احساس امنیت کاذب را ایجاد می کنن د که به
خودي خود می توانند کشنده باشد".
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١١
*AFP is a global news agency delivering fast, accurate, in-depth coverage of the events
shaping our world from conflicts to politics, economics, sports, entertainment and the latest
breakthroughs in health, science and technolog.
فهرست منابع
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.htm.
http://markazsalamat.behdasht.gov.ir/uploads/3_behdashtkeshavarziedited_171952.pdf.
https://factcheck.afp.com/no-evidence-drinking-tea-can-cure-or-relieve-symptoms-covid-19-
doctors-say.
https://www.bbc.com/news/world-asia-india-51910099.
http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-358-fa.pdf.
http://markazsalamat.behdasht.gov.ir/uploads/corona19.pdf.
https://namnak.com/%D8%A2%D8%A8-
%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86%D9%87.p73816.
https://tamadkala.com/%D8%AE%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-
%D8%A2%D8%A8-%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86%D9%87-
%D8%A2%D8%A8-%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86%D9%87-
%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B3.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١٢
پیوست ها
راهنماي پیشگیري و کنترل کووید – 19 (کرونا ویروس) براي کشاورزان (از جمله چایکاران) و کارخانه داران
(تهیه شده توسط سازمان چاي کشور با همکاري دانشگاه علوم پزشکی گیلان:
مطالب اقتباس از کتاب بهداشت کشاورزي آقایان دکتر غفاري و دکتر عزتیان)
علایم بیماري
این بیماري داراي علائم تب و لرز (دماي اندازه گیري شده بیمار 38 درجه سانتی گراد یا بالاتر که براي بیش از 48 ساعت ادامه
داشته است)، سرفه خشک، تنگی نفس و ناخوشی مشهود است.
راه هاي انتقال
این ویروس از فرد به فرد از طریق ترشحا ت یا قطرات تنفسی بیمار منتقل می شود . این ویروس می تواند از فاصله
حدود دو متري نیز در صورت تماس با این قطرات منتقل شود . شیوه ي انتقال همانند بیماري آنفلوانزا است؛ یعنی
این قطرات ممکن است در بینی، دهان یا چشم قرار بگیرند واز آنجا وارد ریه شوند و ایجاد بیماري کنند .
توصیه هاي عمومی
اقدامات کنترلی ذیل گذشته از نوع شغل براي همه افراد می تواند مفید باشد.
-1 به طور مکرر دستان خود را با آب و صابون مایع به مدت دست کم 20 ثانیه بشویید. در صورتی که آب و
صابون مایع در دسترس نیست، می توانید از پنبه آغشته به الکل 60 درصد استفاده کنید.
-2 از دست زدن به چشمان، بینی، یا دهان خود با دست هاي نشسته پرهیز کنید.
-3 از تماس نزدیک (کمتر از دو متر) با افراد بیمار یا مشکوك خودداري کنید.
-4 خواب کافی، کاهش اضطراب، نوشیدن مایعات کافی و تغذیه مناسب سهم بیشتري در کاهش ابتلا به بیماري دارد.
-5 تغذیه سالم و استفاده از انواع مواد غذایی نظیر میوه و سبزیجات تازه (جهت تقویت سیستم ایمنی بدن
در مقابل عوامل میکروبی به خصوص کرونا ویروس).
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١٣
توصیه هاي تخصصی براي پیشگیري از ابتلا به کرونا ویروس جدید
کلیه کشاورزان از جمله چاي کاران می بایست موارد بهداشتی ذیل را براي پیشگیري از ابتلا به کرونا ویروس جدید رعایت
نمایند:
بهداشت فردي را رعایت نمایند.
از مصرف کودهاي انسانی و حیوانی اجتناب نمایند.
تا حد امکان از تماس مستقیم با حیوانات وحشی، دام و حیوانات اهلی بپرهیزند.
هنگام کار با کود، خاك و یا ابزار کار و سایر سطوح که امکان آلودگی وجود دارد ، حتم اً از دستکش استفاده
نمایند.
بعد از کار استحمام نمایند و لباس هاي آلوده خود را بشویند.
حتی الامکان از توالت هاي بهداشتی در مزارع و باغ هاي بزرگ استفاده نمایند.
در صورت استفاده مشترك از ماشین آلات کشاورزي، می بایست بعد از اتمام کار کلیه سطوح تماس
ضدعفونی شود.
توصیه می شود هنگام رفتن به یک مکان عمومی، ورود به مکان هاي شلوغ یا سرپوشیده استفاده از وسایل حمل و
نقل عمومی و غیره ماسک یا سه لایه پارچه م عادل آن و دستکش استفاده کنید و دستان خود را آب و صابون
بشویید.
در صورت تماس با سطوح آلوده، پوست را با مالیدن الکل روي آن ضدعفونی کنید.
از تماس مستقیم دست و ترشحات با محصولات کشاورزي قابل عرضه در بازارهاي نزدیک محلی خودداري شود.
افراد بیمار یا مشکوك می بایست در خانه استراحت نمایند.
از سموم کشاورزي براي گندزدایی سطح محصولات استفاده نکنید.
از ظروف و کیسه هاي سالم نو و تمیز براي حمل و بسته بندي محصولات استفاده کنید.
از خوردن و آشامیدن در مزرعه یا باغ بدون دسترسی به آب و مواد شوینده خودداري کنید.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١۴
با باز گذاشتن درب و پنجره منزل و انبار اجازه دهید، هوا تهویه شود.
لباس کار خود را از سایر لباس هایتان جدا کنید.
محل استراحت و ظروف افراد بیمار یا افراد مشکوك به بیماري را جدا نمایید.
در صورت دارا بودن علایم بیماري (تب، لرز، سرفه خشک، تنگی نفس و ناخوشی مشهود) به نزدیکترین مرکز جامع
خدمات سلامت براي مشاوره مراجعه نمایید.
لباس کار و وسایل مورد استفاده خود را در معرض نور خورشید به دلیل خاصیت میکروب کشی آن قرار دهید .
کارگران برداشت کننده محصول باید دست هاي تمیز، ناخن هاي کوتاه و موي بسته باشند و در حین برداشت از کش یدن
سیگار خودداري کنند.
نکته 1 : با توجه به این که وجود اسید نوکلئی ک وی روس در مدفوع فرد مبتلا به کرونا ویروس مثبت شده است ،
می بایست احتیاط هاي لازم در خصوص عدم استفاده از کود هاي انسانی و حیوانی و رعایت بهداشت فردي
جدي گرفته شود. قبل از خوردن غذا و پس از اجابت مزاج دست هایتان را دست کم 20 ثانیه با مواد ضدعفونی کننده و
صابون بشویید. پس از ورود به دستشویی و قبل از کشیدن سیفون درب آن را ببندید.
براي تهیه و استفاده از سفیدکننده (وایتکس) رقیق شده رعایت موارد ذیل ضروري است:
الف) از ماسک ، دستکش و پیش بند ضد آب استفاده شود.
ب) استفاده از عینک براي محافظت از چشم در برابر پاشیدن توصیه می شود.
ج) محلول هاي سفیدکننده را در محل هاي با تهویه مناسب مخلوط نموده و از آن ها استفاده گردد.
د) سفید کننده با آب سرد مخلوط گردد (آب گرم، باعث تجزیه هیپوکلریت سدیم می گردد و آن را ناکارآمد می نماید).
دستورکار گندزدایی سطوح و ضدعفونی
-1 تمامی سطوح داراي تماس مشترك (نظیر دستگیره درب ، میله را ه پله، پشتی صندلی ها وفرمان خودرو
و…) باید ابتدا نظافت وسپس براساس موارد گفته شده در موارد بعدي این دستور کار گندزدایی گردد.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١۵
-2 هنگام نظافت وگندزدایی خو درو واماکن بسته باید خالی از افراد و یا داراي تهویه مناسب بوده و در حین
گندزدایی پنجره ها باز و فرد باید از دستکش و ماسک مناسب استفاده نماید.
-3 دو مرحله نظافت با مواد شوینده وگندزدایی جدا از یکدیگر بوده و نباید هیچ گونه اختلاطی بین شوینده
وگندزدا ایجاد گردد.
-4 محلول گندزدا باید روزانه تهیه گردد (کارایی آن پس از گذشت 24 ساعت کاهش می یابد).
-5 گندزدا با آب سرد تهیه گردد.
-6 گندزدایی سطوح با دستمالی که توسط محلول گندزدا آغشته شده، براي سطوح انجام می شود. ابتدا
دستمال خیس گردد و با فشردن آب اضافی آن گرفته و بر سطوح کشیده شود.
-7 لازم است رطوبت ناشی از مواد گندزدا به صورت خود به خودي خشک شود.
-8 مدت حدود 10 دقیقه ماندگاري براي اثر بخشی مواد گند زدا بر روي سطوح توصیه می گردد.
-9 بهتر است از مواد بر پایه الکلی جهت ضد عفونی دست استفاده گردد و در صورت در دسترس نبودن ماده
الکلی ازماده موثره داراي کلر به شرح ذیل استفاده شود.
راهنماي غلظت و مصرف هیپوکلریت سدیم
محلول اولیه: عمده محلول هاي سفیدکننده خانگی حاوي هیپوکلریت سدیم % 5 (معادل 50000 پی پی ام کلر ) قابل
دسترس هستند.
محلول توصیه شده: محلول 1:100 از هیپوکلریت سدیم % 5 توصیه می شود. استفاده از یک قسمت س فیدکننده به 99
قسمت آب سرد لوله کشی (محلول 1:100 براي گندزدایی سطوح) که براي دست یابی به غلظت مناسب
هیپوکلریت سدیم، نسبت سفیدکننده به آب را تنظیم کنید . به عنوان مثال ، براي آماده سازي
سفیدکننده هاي حاوي دو و نیم درصد هیپوکلریت سدیم، از دو برابر بیشتر از سفیدکننده استفاده کنید (یعنی دو قسمت
سفیدکننده به 98 قسمت آب).
کلر قابل دسترس بعد از رقیق سازي: براي سفیدکننده حاوي پنج درصد هیپوکلریت سدیم یک محلول 1:100 ، کلر
قابل دسترس در حدود پنج صدم درصد یا 500 پی پی ام خواهد بود. محلول هاي سفیدکننده شامل غلظت هاي دیگر از
هیپوکلریت سدیم با مقادیر متفاوتی تهیه خواهند شد تا رقت مورد نظر حاصل گردد.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١۶
زمان تماس براي کاربردهاي متفاوت
سطوح غیرمتخلخل: بیشتر یا مساوي 10 دقیقه توصیه می گردد .
گندزدایی از طریق غوطه ورکردن اقلام: زمان تماس 30 دقیقه توصیه می شود (براي تی ها، دستمال، لباس، دستکش و
نظایر آن کاربرد دارد).
نکته: سطوح باید از مواد آلی تمیز گردد (مانند تمیزکردن مدفوع، استفراغ، ترشحات، خون یا دیگر مایعات بدن قبل
از گندزدایی یا غوطه وري).
احتیاط هاي لازم براي استفاده از سفید کننده ها
* سفید کننده ها موجب خوردگی در فلزات می گردند و به سطوح رنگ شده صدمه می زنند.
* از تماس با چشم باید خود داري گردد. اگر سفیدکننده به چشم وارد گردد، بلافاصله باید به مدت 15 دقیقه با آب
شسته شود و با یک پزشک مشورت گردد .
* از به کار بردن سفید کننده ها به همراه سایر مواد شوینده خانگی اجتناب گردد ؛ زیرا کارایی آن را کاهش داده و
می تواند باعث واکنش هاي شیمیایی خطرناك شود . به عنوان مثال ، گازهاي سمی در هنگام مخلوط
کردن سفید کننده با مواد شوینده اسیدي (مانند موادي که براي تمیز کردن توالت استفاده می شود )
تولید می گردد و این گاز می تواند ب اعث جراحت و حتی مرگ گردد . در صورت لزوم ابتدا از مواد شوینده
استفاده نمایید و قبل از استفاده از سفید کننده براي ضدعفونی، محل را کاملاً با آب بشویید.
* سفید کننده رقیق نشده وقتی در معرض نور خورشید قرار می گیرد، گاز سمی آزاد می نماید؛ بنابراین سفیدکننده ها
باید در مکان خنک، دور از نور خورشید و دور از دسترس کودکان قرار داده شوند.
* هیپوکلریت سدیم با گذشت زمان تجزیه می شود؛ براي اطمینان از اثر بخشی آن، از سفیدکننده هایی که اخیراً تولید
شده خریداري نموده و از ذخیره بیش از حد خودداري گردد.
* اگر از سفید کننده رقیق استفاده می کنید، محلول رقیق شده را روزانه و تازه تهیه نموده و بر روي آن برچسب تاریخ
رقیق سازي قید شود و محلول هاي تهیه شده بلااستفاده را بعد از 24 ساعت دور بریزید.
* مواد آلی موجب غیرفعال شدن سفیدکننده ها می گردند؛ بنابراین ابتدا سطوح آغشته به مواد آلی با ید تمیز شده
و قبل از گندزدایی با ماده سفیدکننده، عاري از مواد آلی گردد.
* سفیدکننده رقیق شده را باید دور از نور خورشید، در ظروف تیره رنگ و دور از دسترس کودکان نگه داري نمود.
دستورالعمل مدیریت بحران مقابله با مخاطرات اپیدمی کووید- 19 (کروناویروس) در محصول چاي
١٧
پیوست ها